Na Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego w dniu 17 lipca br. odbyła się specjalna debata poświęcona sytuacji finansowej samorządów, udział w niej wziął Krzysztof Iwaniuk, Przewodniczący Związku razem z innymi przedstawicielami 5 organizacji samorządowych. W debacie ze strony rządu uczestniczył m.in. Marian Banaś, minister finansów i wiceminister, Tomasz Robaczyński.
Debata została poprzedzona przedstawieniem krótkiego raportu o możliwie trudnej sytuację finansową JST po wprowadzeniu zmian wdrożonych i planowanych, istotnie obniżających dochody samorządów. Rezultatem debaty jest uzgodnienie z ministrem finansów powołania zespołu ekspertów, który rozpocznie prace 7 sierpnia br. Po zakończeniu debaty przedstawiciele wszystkich korporacji samorządowych wchodzących w skład strony samorządowej Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego złożyli „Raport o stanie finansów JST” dla premiera w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów.
Związek Gmin Wiejskich RP wielokrotnie akcentował, że m.in. wprowadzone zmiany w oświacie, podwyżki wynagrodzeń nauczycieli istotnie wpływają na wzrost wydatków bieżących a planowane zmiany podatkowe istotnie obniżają dochody. I nie do przyjęcia jest narracja przedstawicieli rządu, że te problemy ma zrównoważyć wzrost w ostatnich latach dochodów samorządów. Statystycznie może się taka argumentacja broni, jednak jak zejdziemy na poziom wyliczeń wielu gmin wiejskich tej równowagi nie ma. Należy pamiętać, że źródłem wzrostu podatku PIT jest wzrost wynagrodzeń, które stanowią bardzo istotną część wydatków gmin, wpływają one na zwiększone koszty usług, towarów, wzrost cen ofert przetargowych. Podkreślamy również, że dla setek samorządów wiejskich udział w strukturze dochodów wpływów z podatku PIT nie jest znaczący. Sytuacja ta nie tylko doprowadza do zmniejszenia nadwyżki operacyjnej ale często może doprowadzić do braku środków na jakiekolwiek inwestycje, nawet te odtworzeniowe a możliwe, że doprowadzi do problemów z realizowaniem zadań gminnych. Jest to bój nie tylko o rozwój gmin ale dla wielu bój o zapewnienie realizacji podstawowych usług dla mieszkańców.
Szacowane skutki zmian podatkowych w 2020 roku:
- Obniżenie stopy podatkowej o 1 % PIT spowoduje ubytek w dochodach gmin o około 2 mld 876 mln zł, w tym gmin wiejskich 581 mln zł (obliczenia własne Biura ZGWRP). Wg Ministerstwa Finansów samorządy utracą ok. 3,12 mld zł -patrz uzasadnienie projektu, w tym PIT gminny obniży się o około o około 2,4 mld zł, a gminy wiejskie stracą ok. 490 mln zł. Różnica obliczeniach ubytku dochodów gmin z PIT (ok. 476 mln zł) wynika z przyjętych dla obliczeń własnych Biura ZGWRP odmiennych założeń od MF m.in. waloryzacji ubytku wynikającej ze wzrostu dochodów z PIT w stosunku do 2017 roku jako roku bazy obliczeń.
- Zwiększenie kosztów uzyskania przychodów etatowców obniży dochody ogółem z PIT o 3,4 mld zł (uzasadnienie projektu ustawy), co odpowiednio obniży gminom dochód z PIT o 1,3 mld zł, w tym gminom wiejskim 264 mln zł.
- Łączny ubytek dla gmin w 2020 roku wyniesie 4 mld 176 mln zł, w tym dla gmin wiejskich 845 mln zł. Ubytek dochodów gmin wiejskich z tytułu PIT wyniesie ok. 9,4%.
- Ponadto dodatkowy ubytek dochodów z PIT w 2020 spotęguje wprowadzona ustawa ulgi dla młodych, gdzie ubytek dla gmin wyniesie 864 mln zł, w tym w gminach wiejskich 177 mln zł.
W 2020 roku gminy wiejskie mogą mieć ubytek dochodów z tytułu PIT w kwocie 1 mld 23 mln zł, to spowoduje obniżenie nadwyżki operacyjnej o ponad 20%, co będzie skutkowało w wielu gminach utrata płynności w wyniku braku środków na spłatę zadłużenia a wielu gminach zostaną zatrzymane procesy inwestycyjne. Nieubłagany wzrost kosztów wynagrodzeń wynikający nie tylko z koniunktury gospodarczej, ale również wzrostu minimalnej płacy oraz wzrostu usług i cen energii, spowoduje problemy finansowe dla znacznej liczby gmin wiejskich.
Pomimo różnic w ocenie skutków pomiędzy własnymi symulacjami ZGWRP a danymi zawartymi w uzasadnieniu projektów ustaw, wielkość strat gmin wiejskich z tytułu obniżenia stawki podatkowej, wprowadzenia ulg dla młodych i zwiększenia kosztów uzyskania wyniesie około 1 mld zł z 9 mld zł dochodów jakie powinny wpłynąć z tytułu PIT w 2020 roku. Ten fakt znacząco pogorszy sytuacje gmin wiejskich przy wzrastających kosztach usług, wynagrodzeń i dóbr inwestycyjnych.
Dyskusja wykazała, że spojrzenie samorządowców na sytuację finansową JST jest skrajnie różne od wizji ministra finansów. Obie strony umówiły się na kontynuację spotkań w celu porównania danych – zarówno dane samorządowe, jak i te prezentowane przez ministra Banasia są prawdziwe, pokazują jednak różne punkty widzenia. Konieczne jest więc ich porównanie i przeanalizowanie, by uzyskać najbardziej obiektywny obraz sytuacji, a także – wypracować dobre rozwiązania finansowe.
Prace nad tym trudnym zadaniem rozpoczną się w 7 sierpnia br. w Ministerstwie Finansów, gdzie odbędzie się pierwsze spotkanie robocze ekspertów samorządowych z ekspertami rządowymi. Na początek omówią oni 4 główne kwestie finansowe:
– spadek dochodów JST w związku z obniżkami podatku PIT;
– gwałtowny wzrost wydatków na oświatę w związku z reformą edukacji, a także podwyżkami dla nauczycieli;
– szybko pogarszającą się kondycję finansową szpitali (w tym również z powodu podwyżek dla pielęgniarek);
– skokowy wzrost kosztów energii elektrycznej.