Jak wskazuje raport Najwyższej Izby Kontroli (NIK) w latach 2019-2023 samorządy borykały się z rokrocznie rosnącym brakiem możliwości zaplanowania budżetu, z brakiem zdolności inwestycyjnych, a przede wszystkim z zachwianiem konstytucyjnej pozycji jednostek samorządu terytorialnego. Takie są główne skutki zmian w systemie podatkowym we wskazanych latach.
Wprowadzenie tych zmian doprowadziło do uszczuplenia dochodów własnych samorządów. Dlatego, jak ocenia NIK, konieczne jest stworzenie sprawiedliwego i przewidywalnego systemu finansowania, który uwzględniałby konstytucyjne gwarancje samodzielności finansowej samorządów oraz ich rzeczywiste potrzeby. Jak wskazuje NIK, istotnym problemem jest brak właściwego finansowania zadań zleconych z zakresu administracji rządowej. Dotacje przyznawane z budżetu państwa na te cele są często niewystarczające, co zmusza samorządy do dopłacania z własnych, już i tak ograniczonych, środków.
Jak widać i co zawsze z całą mocą podkreślał Związek Gmin Wiejskich Rzeczypospolitej Polskiej (ZGWRP), w interesie samorządów jest to, aby jak największą część ich dochodów stanowiły dochody własne, a jeśli już mają być to dochody transferowe, to lepiej, żeby były to dochody o charakterze subwencji ogólnej, a nie dotacji celowych. Takie podejście ma oparcie w Europejskiej Karcie Samorządu Lokalnego, którą Polska ratyfikowała trzydzieści lat temu. Tym samym Polska zobowiązała się do przestrzegania przepisów zawartych w tej karcie. Zgodnie z nią społeczności lokalne, a więc w Polsce gminy, powiaty i województwa samorządowe, mają prawo, w ramach narodowej polityki gospodarczej, do posiadania własnych, wystarczających zasobów finansowych, którymi mogą swobodnie dysponować w ramach wykonywania swych uprawnień. Cały raport zarówno w zakresie „Prawidłowości zapewnienia jednostkom samorządu terytorialnego finansowania zadań publicznych”, jak również „Wsparcie finansowe samorządów przez państwo w okresie reform podatkowych i odbudowy gospodarki po pandemii COVID 19” dostępny jest na stronach: https://www.nik.gov.pl/aktualnosci/samorzady-na-skraju-bankructwa.html oraz https://www.nik.gov.pl/aktualnosci/podzial-srodkow-dla-jst.html.
W konferencji, podczas której zaprezentowano wyniki badania NIK Związek Gmin Wiejskich Rzeczypospolitej Polskiej reprezentował Mariusz Marszał, Doradca przewodniczącego Zarządu Związku ds. legislacyjnych i programowych.